سلامتی، ارزشمندترین نعمت زندگی هر انسان است و حفظ آن نیازمند دانش، تجربه و تخصص انواع تخصص های پزشکی می باشد. پزشکی مدرن به گونه ای گسترده و پیچیده شده است که دیگر یک پزشک نمی تواند در تمام زمینه ها متخصص باشد. به همین دلیل، علم پزشکی به رشته ها و تخصص های متعددی تقسیم شده که هر کدام بر روی یک دستگاه، اندام یا بیماری خاص تمرکز دارند.
تخصص پزشکی به معنای تحصیل و تخصص یافتن در یک شاخه خاص از علوم پزشکی است که پس از اتمام دوره پزشکی عمومی و گذراندن دوره های تخصصی طولانی به دست می آید. امروزه بیش از 40 رشته تخصصی و فوق تخصصی پزشکی در ایران وجود دارد که هر کدام نقش حیاتی در تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری های خاص دارند.
درک تفاوت میان پزشک عمومی، متخصص و فوق تخصص برای انتخاب درست پزشک معالج بسیار مهم است. پزشک عمومی اولین نقطه تماس بیمار با سیستم بهداشتی است و میتواند بیماریهای رایج را تشخیص دهد و درمان کند. متخصص، پزشکی است که در یک حوزه خاص مانند قلب، گوارش یا اطفال تخصص دارد. فوق تخصص یا سوپر اسپشیالیست نیز در یک زیرشاخه بسیار تخصصی تر فعالیت می کند، مثلا در میان متخصصان قلب، فوق تخصص الکتروفیزیولوژی قلب وجود دارد.
مراجعه به متخصص مناسب می تواند تفاوت بزرگی در سرعت بهبودی، دقت تشخیص و کیفیت درمان ایجاد نماید. در محتوای پیش رو، قصد داریم شما را با انواع تخصص های پزشکی، حوزه فعالیت هر یک و نحوه انتخاب متخصص مناسب آشنا کنیم تا بتوانید در مواقع نیاز، بهترین تصمیم را برای سلامتی خود و عزیزانتان بگیرید.
انواع تخصص های پزشکی به تفکیک حوزه های فعالیت
انواع تخصص های پزشکی متخصصان شامل موارد زیر می شود:
تخصص های داخلی
تخصص های داخلی به شاخه ای از پزشکی گفته می شود که بدون جراحی و با روش های دارویی، تشخیصی و درمانی به بیماری های مختلف بدن رسیدگی می کند.
متخصص داخلی
متخصص داخلی یا اینترنیست یکی از انواع تخصص های پزشکی است که پس از گذراندن دوره تخصصی چهار ساله، به تشخیص و درمان بیماری های داخلی بدن می پردازد. این پزشکان معمولا بیماریهای مزمن مانند دیابت، فشار خون، کم خونی و عفونت های داخلی را درمان می کنند و می توانند بیماران را در صورت نیاز به فوق تخصص های مربوطه ارجاع دهند.
متخصص عفونی
دکتر عفونی یکی از مهم ترین انواع تخصص های پزشکی است که به مطالعه و درمان انواع بیماری های عفونی ناشی از باکتری، ویروس، قارچ و انگل می پردازد. به جهت سرعت بالای انتقال بیماری های عفونی و خطر آفرین بودن، اهمیت بسیار زیادی دارد که برای مراجعه به آن ها در سریع ترین زمان ممکن اقدام نماییم.
فوق تخصص قلب و عروق
این پزشکان، متخصص تشخیص و درمان بیماری های قلبی و عروقی هستند. حمله قلبی، نارسایی قلب، آریتمی، فشار خون بالا، آنژین و بیماری های دریچه های قلبی از جمله مواردی است که کاردیولوژیست ها با آن سر و کار دارند. برخی از فوق تخصص های این حوزه شامل الکتروفیزیولوژی قلب و اکوکاردیوگرافی می شوند.
فوق تخصص گوارش و کبد
متخصصان گوارش به بیماری های دستگاه گوارش از مری تا روده بزرگ و همچنین کبد، پانکراس و کیسه صفرا رسیدگی می کنند. زخم معده، سوء هاضمه، کولیت، کبد چرب، هپاتیت، سنگ کلیه و سرطان های دستگاه گوارش در حیطه کاری این پزشکان است. آندوسکوپی و کولونوسکوپی از مهم ترین اقدامات تشخیصی این فوق تخصص است.
فوق تخصص خون و سرطان
هماتولوژیست ها، یکی از انواع تخصص های پزشکی، به بیماری های خونی مانند کم خونی، هموفیلی، تالاسمی و لوسمی می پردازند. آنکولوژیست ها نیز متخصص تشخیص و درمان انواع سرطان ها هستند و از شیمی درمانی، ایمونوتراپی و دیگر روش های درمانی برای کنترل و درمان سرطان استفاده می کنند.
فوق تخصص کلیه
نفرولوژیست ها متخصص بیماری های کلیوی هستند. نارسایی کلیه، سنگ کلیه، عفونت های ادراری مزمن، دیالیز و پیوند کلیه از حوزه های کاری این پزشکان است. بیماران دیابتی و فشار خون بالا که در معرض آسیب کلیوی هستند نیز نیاز به مراقبت نفرولوژیست دارند.
فوق تخصص ریه
این پزشکان به بیماری های دستگاه تنفسی و ریه می پردازند. آسم، برونشیت مزمن، سل، پنومونی، COPD (بیماری انسدادی مزمن ریه)، آمبولی ریه و سرطان ریه از موارد مهم این تخصص است. پولمونولوژیست ها در برخی موارد برونکوسکوپی و تست های عملکرد ریه را نیز انجام می دهند.
فوق تخصص غدد
از دیگر انواع تخصص های پزشکی، اندوکرینولوژی است. اندوکرینولوژیست ها متخصص بیماری های غدد درون ریز هستند. دیابت، بیماری های تیروئید، اختلالات هورمون رشد، سندرم تخمدان پلیکیستیک و بیماری های غده هیپوفیز و آدرنال در حیطه این تخصص قرار دارد.
فوق تخصص روماتولوژی
روماتولوژیست ها به بیماری های خود ایمنی و التهابی مفاصل می پردازند. آرتریت روماتوئید، لوپوس، اسکلرودرمی، گوت و آرتروز از جمله بیماری هایی است که این پزشکان درمان می کنند.
تخصص های جراحی
تخصص های جراحی به شاخه هایی از پزشکی گفته می شود که از طریق عمل جراحی و اقدامات تهاجمی به درمان بیماری ها می پردازند.
جراح عمومی
جراح عمومی پزشکی است که می تواند طیف وسیعی از عمل های جراحی را انجام دهد. جراحی آپاندیس، کیسه صفرا، فتق، تومورهای پوستی و بافت نرم، جراحی های شکم و روده از جمله کارهای جراح عمومی است.
جراح قلب و عروق

این جراحان عمل های پیچیده قلب مانند بای پس عروق کرونر، تعویض دریچه های قلب و جراحی آئورت را انجام می دهند. جراحی های عروقی برای درمان انسداد شریان ها نیز در حیطه کار این متخصصان است.
جراح مغز و اعصاب
نوروسرجن ها از انواع تخصص های پزشکی، به جراحی های مغز، نخاع، اعصاب محیطی و ستون فقرات می پردازند. جراحی تومورهای مغزی، دیسک کمر و گردن، خونریزی مغزی و هیدروسفالی از جمله موارد این تخصص است.
جراح ارتوپد
جراح ارتوپد متخصص جراحی های استخوان، مفاصل، رباط ها و تاندون ها است. شکستگی ها، پارگی رباط صلیبی، تعویض مفصل زانو و لگن، اسکولیوز و جراحی های دست در حیطه ارتوپدی قرار دارد.
جراح کلیه و مجاری ادراری
اورولوژیست ها به جراحی و درمان بیماری های دستگاه ادراری – تناسلی می پردازند. سنگ کلیه، بزرگی پروستات، سرطان مثانه و پروستات، ناباروری مردان و ختنه از کارهای این جراحان است.
جراح پلاستیک و زیبایی
این جراحان هم جراحی های ترمیمی (مانند ترمیم سوختگی، زخم ها و نقایص مادرزادی) و هم جراحی های زیبایی (مانند رینوپلاستی، لیپوساکشن، لیفت صورت و بزرگ کردن سینه) را انجام می دهند.
جراح قفسه صدری
جراحان توراکس به جراحی های ریه، مری، دیواره قفسه سینه و مدیاستن می پردازند. جراحی سرطان ریه، پنوموتوراکس و جراحی مری از جمله اقدامات این جراحان است.
تخصص های زنان و کودکان
متخصص زنان و زایمان
این متخصصان به سلامت دستگاه تناسلی زنان، بارداری، زایمان و بیماری های زنان می پردازند. مراقبت های دوران بارداری، زایمان طبیعی و سزارین، درمان عفونت های واژینال، کیست تخمدان و میوم رحم در حیطه کار این پزشکان است.
فوق تخصص نازایی و IVF
این پزشکان متخصص تشخیص و درمان مشکلات ناباروری در زنان و مردان هستند و روش های کمک باروری مانند IVF (لقاح آزمایشگاهی) را انجام می دهند.
متخصص اطفال
متخصص اطفال به سلامت کودکان از بدو تولد تا 18 سالگی می پردازد. واکسیناسیون، رشد و تکامل کودک، بیماری های کودکان و نوجوانان در حیطه این تخصص است.
فوق تخصص نوزادان
این پزشکان به مراقبت از نوزادان نارس و بیمار در بخش NICU می پردازند و در درمان مشکلات تنفسی، عفونت ها و بیماری های مادرزادی نوزادان متخصص هستند.
فوق تخصص های اطفال
مانند فوق تخصص قلب اطفال، گوارش اطفال، خون و سرطان اطفال، کلیه اطفال و غدد اطفال که به بیماری های خاص کودکان در این حوزه ها می پردازند.
تخصص های اعصاب و روان

متخصص مغز و اعصاب
نورولوژیست به تشخیص و درمان غیرجراحی بیماری های سیستم عصبی می پردازد. صرع، میگرن، پارکینسون، MS (ام اس)، سکته مغزی و آلزایمر از جمله بیماری های عصبی هستند که این پزشکان درمان می کنند.
روانپزشک
روانپزشکان پزشکانی هستند که به تشخیص و درمان اختلالات روانی با استفاده از دارو می پردازند. افسردگی، اضطراب، اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و اعتیاد در حیطه روانپزشکی قرار دارد.
روانشناس بالینی
روانشناس بالینی دارای دکترای روانشناسی است و به روان درمانی، مشاوره و انجام تست های روانشناختی می پردازد، اما نمی تواند دارو تجویز کند.
تخصص های چشم، گوش، حلق و بینی
متخصص چشم پزشکی
چشم پزشکان به تشخیص و درمان بیماری های چشم می پردازند. آب مروارید (کاتاراکت)، گلوکوم، آستیگماتیسم، نزدیک بینی، دوربینی و جراحی های لیزیک از حوزه های کاری این پزشکان است.
متخصص گوش، حلق و بینی (ENT)
این متخصصان به بیماری های گوش، بینی، حلق و سر و گردن می پردازند. سینوزیت، عفونت گوش، پولیپ بینی، آپنه خواب، جراحی لوزه و بینی در حیطه این تخصص است.
دیگر انواع تخصص های پزشکی
متخصص پوست، مو و زیبایی

از جمله انواع تخصص های پزشکی که امروزه کاربرد گسترده ای در جامعه مدرن دارند، متخصصین پوست و زیبایی هستند. درماتولوژیست ها به تشخیص و درمان بیماری های پوست، مو و ناخن می پردازند. آکنه، پسوریازیس، اگزما، ریزش مو، زگیل، ملانوما و درمان های زیبایی پوست در حیطه این تخصص است.
متخصص رادیولوژی و سونوگرافی
رادیولوژیست ها با استفاده از تصویربرداری های پزشکی مانند رادیوگرافی، سی تی اسکن، ام آر آی و سونوگرافی به تشخیص بیماری ها کمک می کنند. برخی از رادیولوژیست ها در زمینه های فوق تخصصی مانند نورورادیولوژی یا رادیولوژی مداخله ای فعالیت می کنند.
متخصص پاتولوژی
پاتولوژیست ها با بررسی میکروسکوپی بافت ها، سلول ها و مایعات بدن به تشخیص دقیق بیماری ها به ویژه سرطان کمک می کنند. نمونه های بیوپسی توسط این پزشکان بررسی می شود.
متخصص بیهوشی و مراقبت های ویژه
متخصصان بیهوشی مسئول بی حس کردن بیمار در طول عمل جراحی و مراقبت از وضعیت حیاتی او هستند. برخی از آن ها در بخش های مراقبت های ویژه (ICU) فعالیت می کنند.
متخصص طب اورژانس
این پزشکان در بخش های اورژانس بیمارستان ها فعالیت می کنند و به درمان فوری بیماری ها و حوادث می پردازند. مدیریت ضربه های وارده، حملات قلبی، مسمومیت ها و شرایط اورژانسی در حیطه کار آن ها است.
متخصص طب فیزیکی و توانبخشی
این پزشکان به بازتوانی بیماران پس از آسیب های جسمی، سکته، جراحی یا بیماری های مزمن می پردازند. فیزیوتراپی، کاردرمانی و توانبخشی در حیطه این تخصص است.
متخصص طب سالمندی
این پزشکان، متخصص مراقبت از سلامت سالمندان هستند و به بیماری های مرتبط با افزایش سن مانند آلزایمر، پوکی استخوان و سارکوپنی می پردازند.
متخصص پزشکی قانونی
پزشکان قانونی در تشخیص علت مرگ، معاینات قضایی، شناسایی جنایات و ارائه نظرات تخصصی در دادگاه ها فعالیت می کنند.
تفاوت متخصص و فوق تخصص چیست؟
درک تفاوت میان متخصص و فوق تخصص برای انتخاب پزشک مناسب بسیار مهم است. پزشک متخصص کسی است که پس از اتمام دوره پزشکی عمومی 7 ساله، دوره تخصصی 4 ساله را در یکی از رشته های اصلی پزشکی مانند داخلی، جراحی، اطفال یا زنان گذرانده است. این پزشکان می توانند طیف وسیعی از بیماری ها و مشکلات مربوط به حوزه تخصصی خود را تشخیص داده و درمان کنند.
فوق تخصص یا سوپر اسپشیالیست، پزشکی است که پس از اخذ مدرک تخصصی، 2 تا 4 سال دیگر آموزش تخصصی تر در یک زیرشاخه خاص را گذرانده است. به عنوان مثال، یک متخصص داخلی می تواند فوق تخصص قلب، گوارش یا کلیه شود. فوق تخصص ها معمولا موارد پیچیده تر، نادرتر یا مقاوم به درمان را می پذیرند و از تجهیزات و روش های پیشرفته تری استفاده می کنند. در بسیاری از موارد، متخصص ابتدا بیمار را ویزیت کرده و در صورت نیاز به مراقبت تخصصی تر، او را به فوق تخصص ارجاع می دهد.
چگونه بهترین انواع تخصص های پزشکی را انتخاب کنیم؟
انتخاب بهترین انواع تخصص های پزشکی که متناسب با نیاز ما باشد، از مهم ترین تصمیمات در مسیر درمان است که می تواند تاثیر مستقیمی بر نتیجه درمان و سلامتی شما داشته باشد. اصلی ترین نکاتی که باید آن ها را در نظر داشته باشید، به شرح زیر هستند:

بررسی مدارک و صلاحیت های علمی
اولین و مهم ترین گام، اطمینان از صلاحیت علمی پزشک است. حتما بررسی کنید که پزشک دارای مدرک تخصصی یا فوق تخصصی معتبر از دانشگاه های مورد تایید وزارت بهداشت باشد. می توانید از طریق سایت نظام پزشکی یا سازمان نظام پزشکی استان، اعتبار و صلاحیت پزشک را بررسی نمایید. همچنین بررسی کنید که آیا پزشک عضو انجمن های تخصصی مرتبط است یا خیر؛ چراکه این موضوع نشان دهنده بهروز بودن دانش و ارتباط با جامعه علمی است.
تجربه و سابقه کاری
تجربه یکی از عوامل کلیدی در انتخاب پزشک است. پزشکی که سال ها در یک حوزه خاص فعالیت کرده باشد، معمولا مهارت بیشتری در تشخیص و درمان دارد. به ویژه برای جراحی های خاص، تعداد عمل های انجام شده توسط جراح، اهمیت زیادی دارد. پزشکانی که در بیمارستان های معتبر یا دانشگاه های علوم پزشکی مشغول هستند، معمولا از تجهیزات بهتر و پشتیبانی تیم پزشکی قوی تری برخوردار هستند.
نظرات و تجربیات بیماران قبلی
یکی از بهترین روش های ارزیابی کیفیت خدمات پزشک، مطالعه نظرات بیماران قبلی است. می توانید از طریق سایت های معتبر پزشکی، شبکه های اجتماعی و یا گروه های بیماری، تجربیات دیگران را بررسی کنید. البته توجه داشته باشید که نظرات را با دید انتقادی بخوانید، زیرا برخی ممکن است بیش از حد مثبت یا منفی باشند. به نکاتی مانند رفتار پزشک، وقت شناسی، دقت در معاینه، شفافیت در توضیحات، حفظ حریم خصوصی، پاسخگویی به سوالات و پیگیری بعد از درمان توجه کنید.
امکانات مطب یا بیمارستان
محیط درمانی و امکانات موجود نیز اهمیت دارد. بررسی کنید که آیا مطب یا بیمارستان دارای تجهیزات تشخیصی و درمانی مورد نیاز است یا خیر. برای جراحی ها، مطمئن شوید که بیمارستان دارای اتاق عمل مجهز و بخش مراقبت های ویژه است. دسترسی آسان به مطب یا بیمارستان، پارکینگ مناسب و نظم در نوبت دهی نیز می تواند تجربه درمان را بهبود بخشد.
ارتباط و تعامل پزشک با بیمار
ارتباط خوب میان پزشک و بیمار بسیار مهم است. پزشک مناسب کسی است که به حرف های شما گوش دهد، سوالاتتان را با حوصله پاسخگو باشد، وضعیت بیماری و گزینه های درمانی را به زبان ساده توضیح دهد و شما را در تصمیم گیری های درمانی مشارکت نماید. اگر در اولین ویزیت احساس راحتی نکردید یا پزشک به شما توجه کافی نداشت، ممکن است بهتر باشد پزشک دیگری را امتحان کنید.
هزینه و پوشش بیمه
هزینه درمان و پوشش بیمه ای نیز فاکتور مهمی در انتخاب است. پیش از ویزیت، از هزینه های درمان و پذیرش بیمه های مختلف مطلع شوید. برخی پزشکان با بیمه های خاصی طرف قرارداد هستند و می توانند هزینه ها را کاهش دهند. با این حال، هرگز نباید هزینه را تنها معیار انتخاب قرار دهید، زیرا کیفیت درمان در اولویت اول است.
شناخت انواع تخصصهای پزشکی و انتخاب متخصص مناسب، نقش تعیینکنندهای در حفظ سلامتی و درمان موفق بیماریها دارد. در این مقاله با بیش از 30 تخصص و فوق تخصص پزشکی آشنا شدیم که هر یک در حوزه خاصی از بدن انسان فعالیت میکنند. از تخصصهای داخلی که به درمان غیرجراحی بیماریها میپردازند تا تخصصهای جراحی که نیازمند مهارتهای پیچیده عمل هستند، همگی بخشی از سیستم جامع مراقبت سلامت محسوب میشوند.
همان طور که بررسی کردیم، تفاوت میان پزشک عمومی، متخصص و فوق تخصص در میزان تحصیلات، تخصص و توانایی در مدیریت موارد پیچیده است. انتخاب درست پزشک نیازمند بررسی چند عامل مهم از جمله مدارک و صلاحیت علمی، تجربه، نظرات بیماران، امکانات درمانی و کیفیت ارتباط با بیمار است.
همواره به یاد داشته باشید که سلامتی شما سرمایه ای ارزشمند است و ارزش آن را دارد که برای آن وقت و انرژی بسیاری بگذارید. با مراجعه به پزشک مناسب در زمان مناسب، می توانید از بسیاری بیماری ها پیشگیری کنید یا آن ها را در مراحل اولیه تشخیص دهید و درمان کنید.
